![]() |
Informacje ogólne |
![]() |
Niezwyk³y wygl±d komet ju¿ od najdawniejszych czasów wywo³ywa³ u ludzi zabobonny strach, widziano w nich zapowied¼ zbli¿aj±cych siê klêsk i wojen. Obecnie wiemy, ¿e komety s± nieregularnymi bry³ami materii, sk³adaj±cymi siê ze skalnego rdzenia oraz zestalonych cieczy i gazów, takich jak: woda, amoniak, metan, cyjan i innych, tworz±cych tzw. j±dro komety. Rozmiary j±dra wynosz± od kilku do kilkudziesiêciu kilometrów.
Jednak widowiskowo¶æ komet zwi±zana jest przede wszystkim z istnieniem takich jej elementów jak koma, g³owa oraz warkocz. Koma jest okr±g³± lub owaln± mgie³k± unosz±c± siê wokó³ j±dra, powsta³± wskutek ulatniania siê gazów, a nastêpnie cieczy z j±dra komety przy zbli¿aniu siê do S³oñca. Koma w przypadku jasnych komet rozrasta siê w g³owê, maj±c± ¶rednicê od 50 000 do ponad 250 000 km. W przypadku Wielkiej Komety z roku 1811 ¶rednica g³owy wynosi³a oko³o pó³tora miliona kilometrów, a wiêc by³a wiêksza od ¶rednicy S³oñca. Przy zbli¿eniu siê komety na odleg³o¶æ oko³o 1.5-2 j.a. od S³oñca pojawia siê warkocz gazowy, skierowany zawsze od S³oñca, rozci±gaj±cy siê na odleg³o¶æ od 10 do 100 milionów km. W przypadku niektórych komet d³ugo¶æ ta osi±ga³a nawet ponad 300 milionów km. Ponadto komety posiadaj± równie¿ warkocz py³owy, sk³adaj±cy siê z bardziej masywnych cz±stek, którego kierunek zgodny jest trajektori± poruszania siê komety.
Przewa¿aj±ca liczba komet biegnie po orbitach zbli¿onych do parabol, przy czym przewa¿nie s± to elipsy o mimo¶rodzie bardzo zbli¿onym do jedno¶ci. Ich orbity maj± wszelkie mo¿liwe nachylenia do ekliptyki – mog± one przebiegaæ przez uk³ad planetarny we wszystkich mo¿liwych kierunkach. Istnieje wiele teorii t³umacz±cych powstawanie komet. Najnowsze badania, a zw³aszcza modelowanie ewolucji Uk³adu S³onecznego przy pomocy komputerów, przemawiaj± za s³uszno¶ci± hipotezy holenderskiego astronoma, J.H. Oorta. Wyrazi³ on przypuszczenie, ¿e komety s± ¶ci¶le zwi±zane ze S³oñcem, tworz±c doko³a niego chmurê o promieniu oko³o 150 000 j.a., wêdruj±c± wraz ze S³oñcem w przestrzeni miêdzygwiazdowej.
Numer i nazwa |
Okres obiegu wokó³ S³oñca (lata) |
Data nast. przej¶cia przez peryhelium |
Odleg³o¶æ od S³oñca w peryhelium [j.a] |
Wielka pó³o¶ orbity [j.a] |
Mimo¶ród orbity |
Nachylenie orbity |
---|---|---|---|---|---|---|
1P Halley | 75.3 | 2061-07-26 | 0.587 | 17.83 | 0.967 | 162.2o |
2P Encke | 3.30 | 2013-11-21* | 0.33 | 2.22 | 0.847 | 11.8o |
6P d'Arrest | 6.54 | 2015-03-02* | 1.353 | 3.49 | 0.613 | 19.5o |
9P Tempel 1 | 5.52 | 2016-07-08* | 1.509 | 3.12 | 0.517 | 10.5o |
19P Borrelly | 6.80 | 2015-05-28* | 1.35 | 3.59 | 0.624 | 30.3o |
21P Giacobini-Zinner | 6.62 | 2018-09-18* | 1.038 | 3.52 | 0.706 | 31.8o |
26P Grigg-Skjellerup | 5.11 | 2018-10-01* | 0.997 | 2.96 | 0.664 | 21.1o |
27P Crommelin | 27.4 | 2039-05-27 | 0.735 | 9.09 | 0.919 | 29.1o |
45P Honda-Mrkos -Pajdušáková | 5.26 | 2016-12-31* | 0.53 | 3.02 | 0.824 | 4.3o |
46P Wirtanen | 5.44 | 2018-12-12* | 1.059 | 3.09 | 0.658 | 11.7o |
49P Arend-Rigaux | 6.72 | 2018-07-15* | 1.423 | 3.562 | 0.600 | 19.04o |
55P Tempel-Tuttle | 33.22 | 2031-05-20 | 0.977 | 10.33 | 0.906 | 162.5o |
62P Tsuchinshan 1 | 6.63 | 2017-11-16* | 1.489 | 3.528 | 0.578 | 10.496o |
68P Klemola | 10.82 | 2019-11-09* | 1.755 | 4.89 | 0.641 | 11.1o |
73P Schwassmann -Wachmann 3 | 5.35 | 2017-03-16* | 0.943 | 3.06 | 0.6952 | 11.4o |
75D Kohoutek | 6.67 | 1987-10-30* | 1.784 | 3.543 | 0.496 | 5.9o |
76P West-Kohoutek -Ikemura | 6.48 | 2019-10-26* | 1.603 | 3.474 | 0.538 | 30.5o |
80P Peters-Hartley | 8.12 | 2014-11-10* | 1.624 | 4.040 | 0.598 | 29.855o |
81P Wild 2 | 6.41 | 2016-07-20* | 1.592 | 3.45 | 0.538 | 3.24o |
83D Russell 1 | 6.1 | 1985-07-05* | 1.61 | 3.338 | 0.517 | 22.66o |
88P Howell | 5.49 | 2015-04-06* | 1.366 | 3.116 | 0.5615 | 4.383o |
93P Lovas 1 | 9.2 | 2017-03-01* | 1.704 | 4.391 | 0.612 | 12.22o |
95P Chiron | 50.76 | 1996-02-14* | 8.511 | 13.709 | 0.379 | 6.93o |
98P Takamizawa | 7.4 | 2021-01-04* | 1.663 | 3.797 | 0.562 | 10.56o |
103P Hartley 2 | 6.41 | 2017-04-20* | 1.037 | 3.452 | 0.70 | 13.6o |
104P Kowal 2 | 6.18 | 2016-03-26* | 1.396 | 3.367 | 0.5853 | 15.489o |
107P Wilson-Harrington | 4.29 | 2014-02-05* | 0.993 | 2.638 | 0.624 | 2.78o |
129P Shoemaker-Levy 3 | 7.24 | 2014-02-11* | 2.807 | 3.741 | 0.25 | 5.011o |
C/1965 S1 Ikeya-Seki | 880 (A) 1056 (B) | 1965-10-21* | 0.007786 (A) 0.007778 (B) | 91.6 (A) 103.7 (B) | 0.999915 (A) 0.999925 (B) | 141.864o (A) 141.861o (B) |
C/1973 E1 Kohoutek | – | 1973-12-28* | 0.142 | ~17803 | 1.000008 | 14.3o |
C/1975 V1 West | >250 000 | 1976-02-25* | 0.197 | ~6780 | 0.99997 | 43.07o |
D/1993 F2 Shoemaker-Levy 9 | 18 | 1993-03-24* | 5.380 | 6.8865 | 0.2 | 6.0o |
C/1995 O1 Hale-Bopp | 2533 | 1997-07-01* | 0.914 | 186 | 0.995 | 89.4o |
C/1996 B2 Hyakutake | ~113 000 | 1996-05-01* | 0.20 | ~2290 | 0.99989 | 124.92o |
*Data ostatniego przej¶cia komety przez peryhelium
Kometa Halleya
Najs³ynniejsz± z jasnych komet jest okresowa kometa Halleya, obiegaj±ca S³oñce raz na 76 lat. W 1705 angielski astronom Edmund Halley, wyznaczaj±c orbity komet, powi±za³ ze sob± cztery pojawienia siê tej komety (kolejno w latach 1456, 1531, 1607, 1682), odkrywaj±c w ten sposób istnienie komet okresowych. J±dro komety Halleya jest wyd³u¿on± bry³± o rozmiarach 16×8×8 km, ma niejednolity sk³ad, zawiera wiêcej wêgla, wodoru, tlenu i azotu ni¿ przeciêtnie meteoryty. W momencie badania rotowa³o ono z okresem ok. 54 godzin. Podobnie jak w przypadku innych komet, j±dro to w czasie zbli¿ania siê do S³oñca jest otoczone rozleg³± chmur± gazowo-py³ow± tworz±c± warkocz. Ostatnie jej przej¶cie w pobli¿u Ziemi mia³o miejsce w roku 1986, zosta³a wówczas szczegó³owo zbadana przez sondy Giotto oraz Vega 1 i 2. Zamieszczona poni¿ej fotografia j±dra komety wykonana zosta³a przez sondê Giotto.
Inne ilustracje: halley2.jpg (56 kB).
Tempel 1
Kometa Tempel 1 zosta³a odkryta 3 kwietnia 1867 roku przez niemieckiego astronoma Ernsta Tempela w obserwatorium w Marsylii. Jest ona komet± okresow±, nale¿±ca do tzw. rodziny komet Jowisza, czyli komet bêd±cych pod silnym wp³ywem grawitacji tej planety. Kometa by³a g³ównym celem misji kosmicznej Deep Impact, której zadaniem by³o m. in. zbadanie sk³adu jej j±dra. 4 lipca 2005 roku o godzinie 7:45 czasu ¶rodkowoeuropejskiego nast±pi³o uderzenie specjalnego elementu sondy (tzw. impaktora) w kometê, co utworzy³o na jej powierzchni krater o ¶rednicy 120 m i g³êboko¶ci 25 m. Sonda wykona³a zdjêcia ods³oniêtego j±dra komety, dostarczaj±c wielu nowych informacji. Kometa Tempel 1 by³a równie¿ celem przelotu sondy Stardust, który mia³ mniejsce 15 lutego 2011 r. Misja ta pozwoli³a uzyskaæ zdjêcia obszarów niewidocznych podczas przelotu sondy Deep Impact oraz fotografie krateru powsta³ego w wyniku jej uderzenia w kometê.
Inne ilustracje: tempel2.jpg (38 kB), tempel3.jpg (53 kB).
Schwassmann-Wachmann 3
Kometa ta zosta³a odkryta w dniu 2 maja 1930 roku przez niemieckich astronomów Arnolda Schwassmanna oraz Arno Arthura Wachmanna z Obserwatorium Hamburskiego. Ta nale¿±ca do rodziny Jowisza kometa jest obecnie w stanie rozpadu. W grudniu 1995 roku astronomowie zauwa¿yli, ¿e w miejscu spodziewanego pojedynczego j±dra komety pojawi³y siê cztery fragmenty, które oznaczono literami A, B, C, D oraz E. Podczas kolejnego powrotu komety w latach 2000/2001 odnaleziono tylko trzy z nich – B, C i E. Gdy kometa w roku 2006 ponownie zbli¿y³a siê do S³oñca, zaobserwowano dalsze rozcz³onkowanie jej j±dra.
Inne ilustracje: schwassmann_wachmann2.jpg (237 kB), schwassmann_wachmann3.gif (194 kB).
Hartley 2
Kometa zosta³a odkryta 15 marca 1986 roku przez Malcolma Hartleya w obserwatorium U.K. Schmidt Telescope Unit w Siding Spring w Australii. J±dro komety ma wyd³u¿ony kszta³t, rozmiary 1.5×2.2 km i rotuje w czasie ok. 18 godzin. Poniewa¿ po wykonaniu na komecie Tempel 1 misji sondy Deep Impact okaza³o siê, ¿e nadal jest ona sprawna, NASA zdecydowa³a o przed³u¿eniu misji i skierowaniu jej w kierunku komety 103P/Hartley 2. 4 listopada 2010 roku sonda przelecia³a w odleg³o¶ci ok. 700 km od j±dra komety znajduj±cej siê wtedy 0.291 j.a. od Ziemi. 18 listopada 2010 r. zaprezentowano wykonane przez sondê za pomoc± kamery wysokiej rozdzielczo¶ci obrazy, na których zaobserwowano chmurê od³amków lodu wodnego i ¶niegu otaczaj±c± j±dro komety.
Ikeya-Seki
Kometa ta zosta³a odkryta niezale¿nie przez dwóch amatorów astronomii z Japonii, Kaoru Ikeyê oraz Tsutomu Seki, we wrze¶niu 1965 roku. Jej j±dro rozpad³o siê na trzy fragmenty jeszcze przed osi±gniêciem swojego peryhelium (punktu przys³onecznego), znajduj±cego siê w odleg³o¶ci zaledwie 0.00778 j.a. od S³oñca. Z tego wzglêdu kometê Ikeya-Seki zalicza siê do grupy tzw. obiektów muskaj±cych S³oñce. Kometa ta, osi±gaj±c jasno¶æ obserwowan± -7m, sta³a siê najja¶niejsz± komet± obserwowan± w dwudziestym wieku.
Kometa Kohoutka
Kometa ta, odkryta przez czeskiego astronoma Luboša Kohoutka na kliszy fotograficznej na¶wietlonej 7 marca 1973 roku za pomoc± teleskopu w hamburskim obserwatorium, by³a pierwsz± komet± obserwowan± spoza atmosfery ziemskiej. Obserwacje te wykona³a za³oga amerykañskiej stacji orbitalnej Skylab. Jej pojawieniu siê w 1973 roku towarzyszy³o ogromne zainteresowanie, podsycane rewelacjami prasowymi na temat jej przewidywanej znacznej jasno¶ci. Kometa Kohoutka okaza³a siê jednak niezbyt jasna, a dodatkowo po przej¶ciu przez peryhelium jej jasno¶æ jeszcze siê zmniejszy³a.
Inne ilustracje: kohoutek2.jpg (11 kB).
Kometa Westa
Kometa Westa, podobnie jak kometa Kohoutka, odkryta zosta³a nie w wyniku obserwacji wizualnych, lecz na
kliszy fotograficznej przez duñskiego astronoma Richarda Westa w dniu 10 sierpnia 1975.
Jednak w przeciwieñstwie do komety Kohoutka by³a obiektem bardzo jasnym, osi±gaj±c
w peryhelium jasno¶æ oko³o -3m.
W marcu 1976 roku zaobserwowano rozpad jej j±dra na dwie, a nastêpnie na cztery czê¶ci.
Na zaprezentowanej fotografii wyra¼nie widaæ dwa oddzielne warkocze. Cieñki, niebieski warkocz sk³ada siê
z gazów, a szeroki bia³y – z mikroskopijnych cz±teczek py³u.
Inne ilustracje: west2.jpg (104 kB).
Shoemaker-Levy 9
Ta nieistniej±ca ju¿ kometa odkryta zosta³a 24 marca 1993 roku przez ma³¿eñstwo Carolyn i Eugene'a Shoemakerów oraz Davida Levy'ego. Zosta³a ona przechwycona przez oddzia³ywanie grawitacyjne Jowisza i na pewien czas sta³a siê jego satelit±. Podczas ostatniego przed odkryciem przej¶cia komety przez punkt po³o¿ony najbli¿ej Jowisza, kometa przekroczy³a tzw. granicê Roche'a i pod wp³ywem silnego pola grawitacyjnego rozpad³a siê na wiele czê¶ci. Przy kolejnym powrocie do tego punktu, w dniu 16 lipca 1994 roku, nast±pi³ upadek fragmentów komety na powierzchniê Jowisza. Obserwowany by³ on przez astronomów zarówno za pomoc± teleskopów znajduj±cych siê na Ziemi, jak równie¿ z wykorzystaniem kamer zainstalowanych na pok³adzie sondy kosmicznej Galileo przebywaj±cej w drodze z Ziemi do Jowisza.
Inne ilustracje: shoemaker_levy2.jpg (8 kB).
Hale-Bopp
Kometa Hale-Bopp odkryta zosta³a 23 lipca 1995 roku niezale¿nie przez dwóch mi³o¶ników astronomii: A. Hale'a i T.Boppa. 1 kwietnia 1997 roku kometa przesz³a przez peryhelium w odleg³o¶ci nieco mniejszej ni¿ 1 j.a., ale a¿ 1.3 j.a. od Ziemi. By³a ona najja¶niejszym tego typu obiektem od wielu dziesiêcioleci i z tego powodu nazwana zosta³a Wielk± Komet± z 1997 roku. Posiada³a ona dwa warkocze: jeden niebieski – gazowy, prosty, skierowany dok³adnie w przeciwn± stronê ni¿ S³oñce, oraz drugi ¿ó³ty – z³o¿ony z py³ów, zakrzywiony, ukazuj±cy trajektoriê komety. Kometa porusza siê po orbicie prostopad³ej do p³aszczyzny ekliptyki, w aphelium oddalaj±c siê na odleg³o¶æ 10-krotnie przekraczaj±c± odleg³o¶æ Plutona od S³oñca.
Inne ilustracje: hale_bopp2.jpg (28 kB).
Hyakutake
Kometa Hyakutake odkryta zosta³a w styczniu 1996 roku przez japoñskiego obserwatora amatora Yuji Hyakutake przy u¿yciu silnej lornetki. W marcu tego samego roku minê³a ona Ziemiê w odleg³o¶ci ok. 0.1 j.a. Kometa ta na jeden obieg wokó³ S³oñca potrzebuje oko³o 110 000 lat. Nale¿y do najja¶niejszych komet, jakie pojawi³y siê w okresie ostatnich kilkudziesiêciu lat. Zaprezentowana poni¿ej fotografia wykonana zosta³a 25 marca 1996 przez Kosmiczny Teleskop Hubble'a, kiedy kometa by³a oko³o 15 milionów km od Ziemi.
Inne ilustracje: hyakutake2.jpg (27 kB).