Planety kar³owate Planety kar³owate

Informacje ogólne

Obserwacje Obserwacje

Niezwyk³y wygl±d komet ju¿ od najdawniejszych czasów wywo³ywa³ u ludzi zabobonny strach, widziano w nich zapowied¼ zbli¿aj±cych siê klêsk i wojen. Obecnie wiemy, ¿e komety s± nieregularnymi bry³ami materii, sk³adaj±cymi siê ze skalnego rdzenia oraz zestalonych cieczy i gazów, takich jak: woda, amoniak, metan, cyjan i innych, tworz±cych tzw. j±dro komety. Rozmiary j±dra wynosz± od kilku do kilkudziesiêciu kilometrów.

Jednak widowiskowo¶æ komet zwi±zana jest przede wszystkim z istnieniem takich jej elementów jak koma, g³owa oraz warkocz. Koma jest okr±g³± lub owaln± mgie³k± unosz±c± siê wokó³ j±dra, powsta³± wskutek ulatniania siê gazów, a nastêpnie cieczy z j±dra komety przy zbli¿aniu siê do S³oñca. Koma w przypadku jasnych komet rozrasta siê w g³owê, maj±c± ¶rednicê od 50 000 do ponad 250 000 km. W przypadku Wielkiej Komety z roku 1811 ¶rednica g³owy wynosi³a oko³o pó³tora miliona kilometrów, a wiêc by³a wiêksza od ¶rednicy S³oñca. Przy zbli¿eniu siê komety na odleg³o¶æ oko³o 1.5-2 j.a. od S³oñca pojawia siê warkocz gazowy, skierowany zawsze od S³oñca, rozci±gaj±cy siê na odleg³o¶æ od 10 do 100 milionów km. W przypadku niektórych komet d³ugo¶æ ta osi±ga³a nawet ponad 300 milionów km. Ponadto komety posiadaj± równie¿ warkocz py³owy, sk³adaj±cy siê z bardziej masywnych cz±stek, którego kierunek zgodny jest trajektori± poruszania siê komety.

Przewa¿aj±ca liczba komet biegnie po orbitach zbli¿onych do parabol, przy czym przewa¿nie s± to elipsy o mimo¶rodzie bardzo zbli¿onym do jedno¶ci. Ich orbity maj± wszelkie mo¿liwe nachylenia do ekliptyki – mog± one przebiegaæ przez uk³ad planetarny we wszystkich mo¿liwych kierunkach. Istnieje wiele teorii t³umacz±cych powstawanie komet. Najnowsze badania, a zw³aszcza modelowanie ewolucji Uk³adu S³onecznego przy pomocy komputerów, przemawiaj± za s³uszno¶ci± hipotezy holenderskiego astronoma, J.H. Oorta. Wyrazi³ on przypuszczenie, ¿e komety s± ¶ci¶le zwi±zane ze S³oñcem, tworz±c doko³a niego chmurê o promieniu oko³o 150 000 j.a., wêdruj±c± wraz ze S³oñcem w przestrzeni miêdzygwiazdowej.


Podstawowe dane

Numer
i nazwa
Okres obiegu
wokó³ S³oñca
(lata)
Data nast. przej¶cia
przez peryhelium
Odleg³o¶æ od S³oñca
w peryhelium [j.a]
Wielka pó³o¶
orbity [j.a]
Mimo¶ród
orbity
Nachylenie
orbity
1P Halley75.32061-07-260.58717.830.967162.2o
2P Encke3.302013-11-21*0.332.220.84711.8o
6P d'Arrest6.542015-03-02*1.3533.490.61319.5o
9P Tempel 15.522016-07-08*1.5093.120.51710.5o
19P Borrelly6.802015-05-28*1.353.590.62430.3o
21P Giacobini-Zinner6.622018-09-18*1.0383.520.70631.8o
26P Grigg-Skjellerup5.112018-10-01*0.9972.960.66421.1o
27P Crommelin27.42039-05-270.7359.090.91929.1o
45P Honda-Mrkos
-Pajdušáková
5.262016-12-31*0.533.020.8244.3o
46P Wirtanen5.442018-12-12*1.0593.090.65811.7o
49P Arend-Rigaux6.722018-07-15*1.4233.5620.60019.04o
55P Tempel-Tuttle33.222031-05-200.97710.330.906162.5o
62P Tsuchinshan 16.632017-11-16*1.4893.5280.57810.496o
68P Klemola10.822019-11-09*1.7554.890.64111.1o
73P Schwassmann
-Wachmann 3
5.352017-03-16*0.9433.060.695211.4o
75D Kohoutek6.671987-10-30*1.7843.5430.4965.9o
76P West-Kohoutek
-Ikemura
6.482019-10-26*1.6033.4740.53830.5o
80P Peters-Hartley8.122014-11-10*1.6244.0400.59829.855o
81P Wild 26.412016-07-20*1.5923.450.5383.24o
83D Russell 16.11985-07-05*1.613.3380.51722.66o
88P Howell5.492015-04-06*1.3663.1160.56154.383o
93P Lovas 19.22017-03-01*1.7044.3910.61212.22o
95P Chiron50.761996-02-14*8.51113.7090.3796.93o
98P Takamizawa7.42021-01-04*1.6633.7970.56210.56o
103P Hartley 26.412017-04-20*1.0373.4520.7013.6o
104P Kowal 26.182016-03-26*1.3963.3670.585315.489o
107P Wilson-Harrington4.292014-02-05*0.9932.6380.6242.78o
129P Shoemaker-Levy 37.242014-02-11*2.8073.7410.255.011o
C/1965 S1 Ikeya-Seki880 (A)
1056 (B)
1965-10-21*0.007786 (A)
0.007778 (B)
91.6 (A)
103.7 (B)
0.999915 (A)
0.999925 (B)
141.864o (A)
141.861o (B)
C/1973 E1 Kohoutek1973-12-28*0.142~178031.00000814.3o
C/1975 V1 West>250 0001976-02-25*0.197~67800.9999743.07o
D/1993 F2 Shoemaker-Levy 9181993-03-24*5.3806.88650.26.0o
C/1995 O1 Hale-Bopp25331997-07-01*0.9141860.99589.4o
C/1996 B2 Hyakutake~113 0001996-05-01*0.20~22900.99989124.92o

*Data ostatniego przej¶cia komety przez peryhelium


Opis wybranych komet

Kometa Halleya

Halley halley1.jpg (56 kB)

Najs³ynniejsz± z jasnych komet jest okresowa kometa Halleya, obiegaj±ca S³oñce raz na 76 lat. W 1705 angielski astronom Edmund Halley, wyznaczaj±c orbity komet, powi±za³ ze sob± cztery pojawienia siê tej komety (kolejno w latach 1456, 1531, 1607, 1682), odkrywaj±c w ten sposób istnienie komet okresowych. J±dro komety Halleya jest wyd³u¿on± bry³± o rozmiarach 16×8×8 km, ma niejednolity sk³ad, zawiera wiêcej wêgla, wodoru, tlenu i azotu ni¿ przeciêtnie meteoryty. W momencie badania rotowa³o ono z okresem ok. 54 godzin. Podobnie jak w przypadku innych komet, j±dro to w czasie zbli¿ania siê do S³oñca jest otoczone rozleg³± chmur± gazowo-py³ow± tworz±c± warkocz. Ostatnie jej przej¶cie w pobli¿u Ziemi mia³o miejsce w roku 1986, zosta³a wówczas szczegó³owo zbadana przez sondy Giotto oraz Vega 1 i 2. Zamieszczona poni¿ej fotografia j±dra komety wykonana zosta³a przez sondê Giotto.

Inne ilustracje: halley2.jpg (56 kB).


Tempel 1

Tempel 1 tempel1.jpg (39 kB)

Kometa Tempel 1 zosta³a odkryta 3 kwietnia 1867 roku przez niemieckiego astronoma Ernsta Tempela w obserwatorium w Marsylii. Jest ona komet± okresow±, nale¿±ca do tzw. rodziny komet Jowisza, czyli komet bêd±cych pod silnym wp³ywem grawitacji tej planety. Kometa by³a g³ównym celem misji kosmicznej Deep Impact, której zadaniem by³o m. in. zbadanie sk³adu jej j±dra. 4 lipca 2005 roku o godzinie 7:45 czasu ¶rodkowoeuropejskiego nast±pi³o uderzenie specjalnego elementu sondy (tzw. impaktora) w kometê, co utworzy³o na jej powierzchni krater o ¶rednicy 120 m i g³êboko¶ci 25 m. Sonda wykona³a zdjêcia ods³oniêtego j±dra komety, dostarczaj±c wielu nowych informacji. Kometa Tempel 1 by³a równie¿ celem przelotu sondy Stardust, który mia³ mniejsce 15 lutego 2011 r. Misja ta pozwoli³a uzyskaæ zdjêcia obszarów niewidocznych podczas przelotu sondy Deep Impact oraz fotografie krateru powsta³ego w wyniku jej uderzenia w kometê.

Inne ilustracje: tempel2.jpg (38 kB), tempel3.jpg (53 kB).


Schwassmann-Wachmann 3

Schwassmann Wachmann 3 schwassmann_wachmann1.jpg(13 kB)

Kometa ta zosta³a odkryta w dniu 2 maja 1930 roku przez niemieckich astronomów Arnolda Schwassmanna oraz Arno Arthura Wachmanna z Obserwatorium Hamburskiego. Ta nale¿±ca do rodziny Jowisza kometa jest obecnie w stanie rozpadu. W grudniu 1995 roku astronomowie zauwa¿yli, ¿e w miejscu spodziewanego pojedynczego j±dra komety pojawi³y siê cztery fragmenty, które oznaczono literami A, B, C, D oraz E. Podczas kolejnego powrotu komety w latach 2000/2001 odnaleziono tylko trzy z nich – B, C i E. Gdy kometa w roku 2006 ponownie zbli¿y³a siê do S³oñca, zaobserwowano dalsze rozcz³onkowanie jej j±dra.

Inne ilustracje: schwassmann_wachmann2.jpg (237 kB), schwassmann_wachmann3.gif (194 kB).


Hartley 2

Hartley 2 hartley1.jpg(61 kB)

Kometa zosta³a odkryta 15 marca 1986 roku przez Malcolma Hartleya w obserwatorium U.K. Schmidt Telescope Unit w Siding Spring w Australii. J±dro komety ma wyd³u¿ony kszta³t, rozmiary 1.5×2.2 km i rotuje w czasie ok. 18 godzin. Poniewa¿ po wykonaniu na komecie Tempel 1 misji sondy Deep Impact okaza³o siê, ¿e nadal jest ona sprawna, NASA zdecydowa³a o przed³u¿eniu misji i skierowaniu jej w kierunku komety 103P/Hartley 2. 4 listopada 2010 roku sonda przelecia³a w odleg³o¶ci ok. 700 km od j±dra komety znajduj±cej siê wtedy 0.291 j.a. od Ziemi. 18 listopada 2010 r. zaprezentowano wykonane przez sondê za pomoc± kamery wysokiej rozdzielczo¶ci obrazy, na których zaobserwowano chmurê od³amków lodu wodnego i ¶niegu otaczaj±c± j±dro komety.


Ikeya-Seki

Ikeya-Seki ikeya_seki1.jpg(123 kB)

Kometa ta zosta³a odkryta niezale¿nie przez dwóch amatorów astronomii z Japonii, Kaoru Ikeyê oraz Tsutomu Seki, we wrze¶niu 1965 roku. Jej j±dro rozpad³o siê na trzy fragmenty jeszcze przed osi±gniêciem swojego peryhelium (punktu przys³onecznego), znajduj±cego siê w odleg³o¶ci zaledwie 0.00778 j.a. od S³oñca. Z tego wzglêdu kometê Ikeya-Seki zalicza siê do grupy tzw. obiektów muskaj±cych S³oñce. Kometa ta, osi±gaj±c jasno¶æ obserwowan± -7m, sta³a siê najja¶niejsz± komet± obserwowan± w dwudziestym wieku.


Kometa Kohoutka

Kohoutek kohoutek1.jpg(31 kB)

Kometa ta, odkryta przez czeskiego astronoma Luboša Kohoutka na kliszy fotograficznej na¶wietlonej 7 marca 1973 roku za pomoc± teleskopu w hamburskim obserwatorium, by³a pierwsz± komet± obserwowan± spoza atmosfery ziemskiej. Obserwacje te wykona³a za³oga amerykañskiej stacji orbitalnej Skylab. Jej pojawieniu siê w 1973 roku towarzyszy³o ogromne zainteresowanie, podsycane rewelacjami prasowymi na temat jej przewidywanej znacznej jasno¶ci. Kometa Kohoutka okaza³a siê jednak niezbyt jasna, a dodatkowo po przej¶ciu przez peryhelium jej jasno¶æ jeszcze siê zmniejszy³a.

Inne ilustracje: kohoutek2.jpg (11 kB).


Kometa Westa

West west1.jpg(58 kB)

Kometa Westa, podobnie jak kometa Kohoutka, odkryta zosta³a nie w wyniku obserwacji wizualnych, lecz na kliszy fotograficznej przez duñskiego astronoma Richarda Westa w dniu 10 sierpnia 1975. Jednak w przeciwieñstwie do komety Kohoutka by³a obiektem bardzo jasnym, osi±gaj±c w peryhelium jasno¶æ oko³o -3m.
W marcu 1976 roku zaobserwowano rozpad jej j±dra na dwie, a nastêpnie na cztery czê¶ci. Na zaprezentowanej fotografii wyra¼nie widaæ dwa oddzielne warkocze. Cieñki, niebieski warkocz sk³ada siê z gazów, a szeroki bia³y – z mikroskopijnych cz±teczek py³u.

Inne ilustracje: west2.jpg (104 kB).


Shoemaker-Levy 9

Shoemaker-Levy shoemaker_levy1.jpg(59 kB)

Ta nieistniej±ca ju¿ kometa odkryta zosta³a 24 marca 1993 roku przez ma³¿eñstwo Carolyn i Eugene'a Shoemakerów oraz Davida Levy'ego. Zosta³a ona przechwycona przez oddzia³ywanie grawitacyjne Jowisza i na pewien czas sta³a siê jego satelit±. Podczas ostatniego przed odkryciem przej¶cia komety przez punkt po³o¿ony najbli¿ej Jowisza, kometa przekroczy³a tzw. granicê Roche'a i pod wp³ywem silnego pola grawitacyjnego rozpad³a siê na wiele czê¶ci. Przy kolejnym powrocie do tego punktu, w dniu 16 lipca 1994 roku, nast±pi³ upadek fragmentów komety na powierzchniê Jowisza. Obserwowany by³ on przez astronomów zarówno za pomoc± teleskopów znajduj±cych siê na Ziemi, jak równie¿ z wykorzystaniem kamer zainstalowanych na pok³adzie sondy kosmicznej Galileo przebywaj±cej w drodze z Ziemi do Jowisza.

Inne ilustracje: shoemaker_levy2.jpg (8 kB).


Hale-Bopp

Hale-Bopp hale_bopp1.jpg(105 kB)

Kometa Hale-Bopp odkryta zosta³a 23 lipca 1995 roku niezale¿nie przez dwóch mi³o¶ników astronomii: A. Hale'a i T.Boppa. 1 kwietnia 1997 roku kometa przesz³a przez peryhelium w odleg³o¶ci nieco mniejszej ni¿ 1 j.a., ale a¿ 1.3 j.a. od Ziemi. By³a ona najja¶niejszym tego typu obiektem od wielu dziesiêcioleci i z tego powodu nazwana zosta³a Wielk± Komet± z 1997 roku. Posiada³a ona dwa warkocze: jeden niebieski – gazowy, prosty, skierowany dok³adnie w przeciwn± stronê ni¿ S³oñce, oraz drugi ¿ó³ty – z³o¿ony z py³ów, zakrzywiony, ukazuj±cy trajektoriê komety. Kometa porusza siê po orbicie prostopad³ej do p³aszczyzny ekliptyki, w aphelium oddalaj±c siê na odleg³o¶æ 10-krotnie przekraczaj±c± odleg³o¶æ Plutona od S³oñca.

Inne ilustracje: hale_bopp2.jpg (28 kB).


Hyakutake

Hyakutake hyakutake1.jpg(57 kB)

Kometa Hyakutake odkryta zosta³a w styczniu 1996 roku przez japoñskiego obserwatora amatora Yuji Hyakutake przy u¿yciu silnej lornetki. W marcu tego samego roku minê³a ona Ziemiê w odleg³o¶ci ok. 0.1 j.a. Kometa ta na jeden obieg wokó³ S³oñca potrzebuje oko³o 110 000 lat. Nale¿y do najja¶niejszych komet, jakie pojawi³y siê w okresie ostatnich kilkudziesiêciu lat. Zaprezentowana poni¿ej fotografia wykonana zosta³a 25 marca 1996 przez Kosmiczny Teleskop Hubble'a, kiedy kometa by³a oko³o 15 milionów km od Ziemi.

Inne ilustracje: hyakutake2.jpg (27 kB).


Planety kar³owate Planety kar³owate

Valid HTML 4.01 Transitional

Obserwacje Obserwacje