Komety

Niezwykły wygląd komet już od najdawniejszych czasów wywoływał u ludzi zabobonny strach, widziano w nich zapowiedź zbliżających się klęsk i wojen. Obecnie wiemy, że komety są nieregularnymi bryłami materii, składającymi się ze skalnego rdzenia oraz zestalonych cieczy i gazów, takich jak: woda, amoniak, metan, cyjan i innych, tworzących tzw. jądro komety. Rozmiary jądra wynoszą od kilku do kilkudziesięciu kilometrów.

Jednak widowiskowość komet związana jest przede wszystkim z istnieniem takich jej elementów jak koma, głowa oraz warkocz. Koma jest okrągłą lub owalną mgiełką unoszącą się wokół jądra, powstałą wskutek ulatniania się gazów, a następnie cieczy z jądra komety przy zbliżaniu się do Słońca. Koma w przypadku jasnych komet rozrasta się w głowę, mającą średnicę od 50 000 do ponad 250 000 km. W przypadku Wielkiej Komety z roku 1811 średnica głowy wynosiła około półtora miliona kilometrów, a więc była większa od średnicy Słońca. Przy zbliżeniu się komety na odległość około 1.5-2 j.a. od Słońca pojawia się warkocz gazowy, skierowany zawsze od Słońca, rozciągający się na odległość od 10 do 100 milionów km. W przypadku niektórych komet długość ta osiągała nawet ponad 300 milionów km. Ponadto komety posiadają również warkocz pyłowy, składający się z bardziej masywnych cząstek, którego kierunek zgodny jest trajektorią poruszania się komety.

Przeważająca liczba komet biegnie po orbitach zbliżonych do parabol, przy czym przeważnie są to elipsy o mimośrodzie bardzo zbliżonym do jedności. Ich orbity mają wszelkie możliwe nachylenia do ekliptyki – mogą one przebiegać przez układ planetarny we wszystkich możliwych kierunkach. Istnieje wiele teorii tłumaczących powstawanie komet. Najnowsze badania, a zwłaszcza modelowanie ewolucji Układu Słonecznego przy pomocy komputerów, przemawiają za słusznością hipotezy holenderskiego astronoma, J.H. Oorta. Wyraził on przypuszczenie, że komety są ściśle związane ze Słońcem, tworząc dokoła niego chmurę o promieniu około 150 000 j.a., wędrującą wraz ze Słońcem w przestrzeni międzygwiazdowej.

Wybrane komety – podstawowe dane

Numer i nazwa	Okres obiegu wokół Słońca (lata)	Data nast. przejścia przez peryhelium	Odległość od Słońca w peryhelium [j.a]	Wielka półoś orbity [j.a]	Mimośród orbity	Nachylenie orbity
1P Halley	75.3	2061-07-26	0.587	17.83	0.967	162.2^o
2P Encke	3.30	2013-11-21	0.33	2.22	0.847	11.8^o
6P d'Arrest	6.54	2015-03-02	1.353	3.49	0.613	19.5^o
9P Tempel 1	5.52	2016-07-08	1.509	3.12	0.517	10.5^o
19P Borrelly	6.80	2015-05-28	1.35	3.59	0.624	30.3^o
21P Giacobini-Zinner	6.62	2018-09-18	1.038	3.52	0.706	31.8^o
26P Grigg-Skjellerup	5.11	2018-10-01	0.997	2.96	0.664	21.1^o
27P Crommelin	27.4	2039-05-27	0.735	9.09	0.919	29.1^o
45P Honda-Mrkos -Pajdušáková	5.26	2016-12-31	0.53	3.02	0.824	4.3^o
46P Wirtanen	5.44	2018-12-12	1.059	3.09	0.658	11.7^o
49P Arend-Rigaux	6.72	2018-07-15	1.423	3.562	0.600	19.04^o
55P Tempel-Tuttle	33.22	2031-05-20	0.977	10.33	0.906	162.5^o
62P Tsuchinshan 1	6.63	2017-11-16	1.489	3.528	0.578	10.496^o
68P Klemola	10.82	2019-11-09	1.755	4.89	0.641	11.1^o
73P Schwassmann -Wachmann 3	5.35	2017-03-16(?)	0.943	3.06	0.6952	11.4^o
75D Kohoutek	6.67	1987-10-30*	1.784	3.543	0.496	5.9^o
76P West-Kohoutek -Ikemura	6.48	2019-10-26	1.603	3.474	0.538	30.5^o
80P Peters-Hartley	8.12	2014-11-10	1.624	4.040	0.598	29.855^o
81P Wild 2	6.41	2016-07-20	1.592	3.45	0.538	3.24^o
83D Russell 1	6.1	1985-07-05*	1.61	3.338	0.517	22.66^o
88P Howell	5.49	2015-04-06	1.366	3.116	0.5615	4.383^o
93P Lovas 1	9.2	2017-03-01	1.704	4.391	0.612	12.22^o
95P Chiron	50.76	1996-02-14*	8.511	13.709	0.379	6.93^o
98P Tamikazawa	7.4	2021-01-04	1.663	3.797	0.562	10.56^o
103P Hartley 2	6.41	2017-04-20	1.037	3.452	0.70	13.6^o
104P Kowal 2	6.18	2016-03-26	1.396	3.367	0.5853	15.489^o
107P Wilson-Harrington	4.29	2014-02-05	0.993	2.638	0.624	2.78^o
129P Shoemaker-Levy 3	7.24	2014-02-11	2.807	3.741	0.25	5.011^o
C/1965 S1 Ikeya-Seki	880 (A) 1056 (B)	1965-10-21*	0.007786 (A) 0.007778 (B)	91.6 (A) 103.7 (B)	0.999915 (A) 0.999925 (B)	141.864^o (A) 141.861^o (B)
C/1973 E1 Kohoutek	–	1973-12-28*	0.142	~17803	1.000008	14.3^o
C/1975 V1 West	>250 000	1976-02-25*	0.197	~6780	0.99997	43.07^o
D/1993 F2 Shoemaker-Levy 9	18	1993-03-24*	5.380	6.8865	0.2	6.0^o
C/1995 O1 Hale-Bopp	2533	1997-07-01*	0.914	186	0.995	89.4^o
C/1996 B2 Hyakutake	~113 000	1996-05-01*	0.20	~2290	0.99989	124.92^o

Opis wybranych komet

Najsłynniejszą z jasnych komet jest okresowa kometa Halleya, obiegająca Słońce raz na 76 lat. W 1705 angielski astronom Edmund Halley, wyznaczając orbity komet, powiązał ze sobą cztery pojawienia się tej komety (kolejno w latach 1456, 1531, 1607, 1682), odkrywając w ten sposób istnienie komet okresowych. Jądro komety Halleya jest wydłużoną bryłą o rozmiarach 16×8×8 km, ma niejednolity skład, zawiera więcej węgla, wodoru, tlenu i azotu niż przeciętnie meteoryty. W momencie badania rotowało ono z okresem ok. 54 godzin. Podobnie jak w przypadku innych komet, jądro to w czasie zbliżania się do Słońca jest otoczone rozległą chmurą gazowo-pyłową tworzącą warkocz. Ostatnie jej przejście w pobliżu Ziemi miało miejsce w roku 1986, została wówczas szczegółowo zbadana przez sondy Giotto oraz Vega 1 i 2. Zamieszczona poniżej fotografia jądra komety wykonana została przez sondę Giotto.

Kometa Tempel 1 została odkryta 3 kwietnia 1867 roku przez niemieckiego astronoma Ernsta Tempela w obserwatorium w Marsylii. Jest ona kometą okresową, należąca do tzw. rodziny komet Jowisza, czyli komet będących pod silnym wpływem grawitacji tej planety. Kometa była głównym celem misji kosmicznej Deep Impact, której zadaniem było m. in. zbadanie składu jej jądra. 4 lipca 2005 roku o godzinie 7:45 czasu środkowoeuropejskiego nastąpiło uderzenie specjalnego elementu sondy (tzw. impaktora) w kometę, co utworzyło na jej powierzchni krater o średnicy 120 m i głębokości 25 m. Sonda wykonała zdjęcia odsłoniętego jądra komety, dostarczając wielu nowych informacji. Kometa Tempel 1 była również celem przelotu sondy Stardust, który miał mniejsce 15 lutego 2011 r. Misja ta pozwoliła uzyskać zdjęcia obszarów niewidocznych podczas przelotu sondy Deep Impact oraz fotografie krateru powstałego w wyniku jej uderzenia w kometę.

Kometa ta została odkryta w dniu 2 maja 1930 roku przez niemieckich astronomów Arnolda Schwassmanna oraz Arno Arthura Wachmanna z Obserwatorium Hamburskiego. Ta należąca do rodziny Jowisza kometa jest obecnie w stanie rozpadu. W grudniu 1995 roku astronomowie zauważyli, że w miejscu spodziewanego pojedynczego jądra komety pojawiły się cztery fragmenty, które oznaczono literami A, B, C, D oraz E. Podczas kolejnego powrotu komety w latach 2000/2001 odnaleziono tylko trzy z nich – B, C i E. Gdy kometa w roku 2006 ponownie zbliżyła się do Słońca, zaobserwowano dalsze rozczłonkowanie jej jądra.

Kometa została odkryta 15 marca 1986 roku przez Malcolma Hartleya w obserwatorium U.K. Schmidt Telescope Unit w Siding Spring w Australii. Jądro komety ma wydłużony kształt, rozmiary 1.5×2.2 km i rotuje w czasie ok. 18 godzin. Ponieważ po wykonaniu na komecie Tempel 1 misji sondy Deep Impact okazało się, że nadal jest ona sprawna, NASA zdecydowała o przedłużeniu misji i skierowaniu jej w kierunku komety 103P/Hartley 2. 4 listopada 2010 roku sonda przeleciała w odległości ok. 700 km od jądra komety znajdującej się wtedy 0.291 j.a. od Ziemi. 18 listopada 2010 r. zaprezentowano wykonane przez sondę za pomocą kamery wysokiej rozdzielczości obrazy, na których zaobserwowano chmurę odłamków lodu wodnego i śniegu otaczającą jądro komety.

Kometa ta została odkryta niezależnie przez dwóch amatorów astronomii z Japonii, Kaoru Ikeyę oraz Tsutomu Seki, we wrześniu 1965 roku. Jej jądro rozpadło się na trzy fragmenty jeszcze przed osiągnięciem swojego peryhelium (punktu przysłonecznego), znajdującego się w odległości zaledwie 0.00778 j.a. od Słońca. Z tego względu kometę Ikeya-Seki zalicza się do grupy tzw. obiektów muskających Słońce. Kometa ta, osiągając jasność obserwowaną -7^m, stała się najjaśniejszą kometą obserwowaną w dwudziestym wieku.

Kometa ta, odkryta przez czeskiego astronoma Luboša Kohoutka na kliszy fotograficznej naświetlonej 7 marca 1973 roku za pomocą teleskopu w hamburskim obserwatorium, była pierwszą kometą obserwowaną spoza atmosfery ziemskiej. Obserwacje te wykonała załoga amerykańskiej stacji orbitalnej Skylab. Jej pojawieniu się w 1973 roku towarzyszyło ogromne zainteresowanie, podsycane rewelacjami prasowymi na temat jej przewidywanej znacznej jasności. Kometa Kohoutka okazała się jednak niezbyt jasna, a dodatkowo po przejściu przez peryhelium jej jasność jeszcze się zmniejszyła.

Kometa Westa, podobnie jak kometa Kohoutka, odkryta została nie w wyniku obserwacji wizualnych, lecz na kliszy fotograficznej przez duńskiego astronoma Richarda Westa w dniu 10 sierpnia 1975. Jednak w przeciwieństwie do komety Kohoutka była obiektem bardzo jasnym, osiągając w peryhelium jasność około -3^m.
W marcu 1976 roku zaobserwowano rozpad jej jądra na dwie, a następnie na cztery części. Na zaprezentowanej fotografii wyraźnie widać dwa oddzielne warkocze. Cieńki, niebieski warkocz składa się z gazów, a szeroki biały – z mikroskopijnych cząteczek pyłu.

Ta nieistniejąca już kometa odkryta została 24 marca 1993 roku przez małżeństwo Carolyn i Eugene'a Shoemakerów oraz Davida Levy'ego. Została ona przechwycona przez oddziaływanie grawitacyjne Jowisza i na pewien czas stała się jego satelitą. Podczas ostatniego przed odkryciem przejścia komety przez punkt położony najbliżej Jowisza, kometa przekroczyła tzw. granicę Roche'a i pod wpływem silnego pola grawitacyjnego rozpadła się na wiele części. Przy kolejnym powrocie do tego punktu, w dniu 16 lipca 1994 roku, nastąpił upadek fragmentów komety na powierzchnię Jowisza. Obserwowany był on przez astronomów zarówno za pomocą teleskopów znajdujących się na Ziemi, jak również z wykorzystaniem kamer zainstalowanych na pokładzie sondy kosmicznej Galileo przebywającej w drodze z Ziemi do Jowisza.

Kometa Hale-Bopp odkryta została 23 lipca 1995 roku niezależnie przez dwóch miłośników astronomii: A. Hale'a i T.Boppa. 1 kwietnia 1997 roku kometa przeszła przez peryhelium w odległości nieco mniejszej niż 1 j.a., ale aż 1.3 j.a. od Ziemi. Była ona najjaśniejszym tego typu obiektem od wielu dziesięcioleci i z tego powodu nazwana została Wielką Kometą z 1997 roku. Posiadała ona dwa warkocze: jeden niebieski – gazowy, prosty, skierowany dokładnie w przeciwną stronę niż Słońce, oraz drugi żółty – złożony z pyłów, zakrzywiony, ukazujący trajektorię komety. Kometa porusza się po orbicie prostopadłej do płaszczyzny ekliptyki, w aphelium oddalając się na odległość 10-krotnie przekraczającą odległość Plutona od Słońca.

Kometa Hyakutake odkryta została w styczniu 1996 roku przez japońskiego obserwatora amatora Yuji Hyakutake przy użyciu silnej lornetki. W marcu tego samego roku minęła ona Ziemię w odległości ok. 0.1 j.a. Kometa ta na jeden obieg wokół Słońca potrzebuje około 110 000 lat. Należy do najjaśniejszych komet, jakie pojawiły się w okresie ostatnich kilkudziesięciu lat. Zaprezentowana poniżej fotografia wykonana została 25 marca 1996 przez Kosmiczny Teleskop Hubble'a, kiedy kometa była około 15 milionów km od Ziemi.

Komety – informacje ogólne

Wybrane komety – podstawowe dane

Opis wybranych komet