Księżyce tabela

Planety karłowate

Planetoidy (asteroidy) – informacje ogólne

W XVIII wieku zauważono, że odległości planet od Słońca wzrastają w sposób dość regularny i tylko między orbitą Marsa i Jowisza daje się zaobserwować raptowne zwiększenie odległości. W latach 1766 – 1772 dwaj astronomowie niemieccy, Johann D. Titius i Johann E. Bode, znaleźli empiryczny wzór opisujący odległości planet od Słońca. Zgodnie z nim odległość planety od Słońca, wyrażona w jednostkach astronomicznych jest równa

gdzie n=0,1,2,... .

W 1801 roku włoski astronom z Palermo, G.Piazzi, odkrył małę planetkę, mającą wygląd gwiazdy 7 – 8 wielkości, której nadano nazwę Ceres. Dość dobrze spełniała ona regułę Titiusa-Bodego. Kolejne lata przyniosły odkrycia następnych planetoid, w większości krążących w odległości od 2.17 do 3.64 jednostek astronomicznych od Słońca, tworząc tzw. pas asteroid.

Niegdyś sądzono, że planetoidy powstały z rozpadu planety krążącej w odległości około 2.8 j.a. od Słońca. Obecnie jednak uważa się, że ze względu na olbrzymie zakłócenia ze strony Jowisza powstanie w tym miejscu planety nie było możliwe i planetoidy stanowią najdrobniejszy, pierwotny materiał, podobny do tego, z którego niegdyś uformowały się planety Układu Słonecznego. Pod względem składu, 93% planetoid to twory kamienne, prawie 6% składa się z żelaza i niklu, zaś reszta – z mieszaniny tych trzech składników.

24 sierpnia 2006 r. na Zgromadzeniu Ogólnym Międynarodowej Unii Astronomicznej w Pradze nadano największej z planetod – Ceres, podobnie jak dotychczasowej planecie Pluton, status planety karłowatej. Do tego grona aspirują również planetoidy: Pallas, Westa i Hygiea.

Wybrane planetoidy – podstawowe dane

Opis wybranych planetoid

Westa

vesta1.jpg

Westa odkryta została w 1807 roku przez H.Olbersa. Ma średnicę ponad 530 km i raz na 5.34 godziny wykonuje pełny obrót dokoła swojej osi. Między 28 listopada a 1 grudnia 1994, przebywając około 251 milionów kilometrów od Ziemi, planetoida ta obserwowana była przez Kosmiczny Teleskop Hubble'a. Przekazane na Ziemię obrazy ujawniły urozmaiconą powierzchnię, z zastygłymi strumieniami lawy i głębokimi kraterami. Pod względem geologicznym Westa jest podobna do naszego Księżyca. Zdjęcia Westy dostarczyły sporo informacji, ale także wiele nowych zagadek związanych z początkami istnienia Układu Słonecznego.

Powierzchnia planetoidy nosi ślady licznych zderzeń z innymi, nawet bardzo dużymi ciałami. W październiku 1960 roku, w pobliżu miejscowości Millbillillie (Australia Zachodnia), spadł na Ziemię meteoryt, który, jak się okazało, oderwany został z powierzchni Westy.

27 września 2007 roku NASA wysłała w kierunku Westy i Ceres sondę kosmiczną Dawn, która między 14 sierpnia 2011 a 22 maja 2012 ma badać planetoidę, pozostając przez kilka miesięcy jej sztucznym satelitą.

Inne ilustracje: vesta2.jpg (36 kB), animacja: vesta1.mpg (81 kB).

Gaspra

gaspra1.jpg

Gaspra (planetoida 951) odkryta została przez G.N. Neujamina w roku 1916. Jest to zwykła, jedna z wielu małych planetoid, na którą nie zwracano zbytniej uwagi aż do czasu, kiedy znalazła się na trasie przelotu sondy kosmicznej Galileo. 29 października 1991 roku sonda zbliżyła się 1600 kilometrów od jej powierzchni, mijając się z nią z prędkością 8 km/s. Okazało się że jest to nieregularne ciało o wymiarach około 35×20 km, odbijające około 20% światła słonecznego, pokryte niewielkimi kraterami.

Nieregularność kształtu Gaspry jak i brak większych kraterów sugerują, że powstała ona stosunkowo niedawno, bo około 300 – 500 milionów lat temu w wyniku rozpadu większego ciała podczas kosmicznej kolizji.

Castalia

castalia1.jpg

Planetoida 4769 – Castalia odkryta została 9 sierpnia 1989 roku przez E.F. Helina. Obraz Castalii wygenerowany został komputerowo w oparciu o dane uzyskane z radioteleskopu Arecibo w Puerto Rico w czasie, gdy planetoida była około 5.6 miliona kilometrów od Ziemi. Castalia składa się z dwóch „skrzydeł”, z których każde ma około 750 metrów szerokości, łącznie zaś cała planetoida w najszerszym miejscu ma 1.8 kilometra. Obydwa składniki były prawdopodobnie oddzielnymi obiektami, które połączyły się w wyniku kolizji.

Inne ilustracje: castalia2.jpg (22 kB)

Ida

ida1.jpg

Ida jest 243 w kolejności odkrycia planetoidą Układu Słonecznego, jej wymiary wynoszą około 116×46×40 kilometrów. Powierzchnia Idy jest usiana licznymi kraterami, co sugeruje, że istnieje w swej obecnej formie od co najmniej miliarda lat.

Najciekawszą jednak cechą tej planetoidy jest fakt, że posiada ona swego satelitę, okrążającego ją w odległości około 100 kilometrów. Odkrycia Daktyla, bo tak nazwano towarzysza Idy, dokonała sonda kosmiczna Galileo w 1993 roku. Rozmiary Daktyla wynoszą 1.2×1.4×1.6 km, zaś pod względem składu, podobnie jak Ida, kwalifikuje się do grupy planetoid krzemianowych. Istnieje teoria, że Daktyl odłączył się od Idy w wyniku zderzenia dwóch planetoid.

Inne ilustracje: ida_dactyl1.jpg (13 kB), dactyl1.jpg (8 kB)

Toutatis

toutatis1.jpg

Toutatis, czyli planetoida numer 4179, odkryta została w roku 1989 przez astronomów francuskich. Obrazy planetoidy uzyskane przy pomocy radioteleskopu, ukazały nieregularną, dwuczęściową bryłę o wymiarach około 4×2.5 km, co być może jest typową strukturą wśród planetoid, biorąc pod uwagę zbliżony wygląd innej z nich, Castalii. Inną charakterystyczną cechą Toutatis jest jej chaotyczny ruch obrotowy.

29 września 2004 roku Toutatis zbliżyła się do Ziemi na czterokrotną odległość Księżyca, mijając ją z prędkością 35 tys. km/h.

Geographos

geographos1.jpg

Geographos należy do grupy planetoid, których orbity mogą w niedalekiej przyszłości przeciąć orbitę Ziemi. Jest jednym z najbardziej nieregularnych pod względem rozmiarów ciał w Układzie Słonecznym, jego wymiary to 5.1×1.8 km, choć nie jest do końca rzeczą pewną, czy stanowi spójną bryłę, czy też składa się z kilku części. Zamieszczona ilustracja przedstawia wygląd Geographosa uzyskany 30 sierpnia 1994 roku na podstawie obserwacji radioteleskopowych. Planetoida znajdowała się wówczas ok. 7.2 miliona kilometrów od Ziemi.

Księżyce tabela

Planety karłowate