![]() tabela |
Informacje ogólne |
![]() |
W XVIII wieku zauwa¿ono, ¿e odleg³o¶ci planet od S³oñca wzrastaj± w sposób do¶æ regularny i tylko miêdzy orbit± Marsa i Jowisza daje siê zaobserwowaæ raptowne zwiêkszenie odleg³o¶ci. W latach 1766 – 1772 dwaj astronomowie niemieccy, Johann D. Titius i Johann E. Bode, znale¼li empiryczny wzór opisuj±cy odleg³o¶ci planet od S³oñca. Zgodnie z nim odleg³o¶æ planety od S³oñca, wyra¿ona w jednostkach astronomicznych jest równa
gdzie n=0,1,2,... .
W 1801 roku w³oski astronom z Palermo, G.Piazzi, odkry³ ma³ê planetkê, maj±c± wygl±d gwiazdy 7 – 8 wielko¶ci, której nadano nazwê Ceres. Do¶æ dobrze spe³nia³a ona regu³ê Titiusa-Bodego. Kolejne lata przynios³y odkrycia nastêpnych planetoid, w wiêkszo¶ci kr±¿±cych w odleg³o¶ci od 2.17 do 3.64 jednostek astronomicznych od S³oñca, tworz±c tzw. pas asteroid.
Niegdy¶ s±dzono, ¿e planetoidy powsta³y z rozpadu planety kr±¿±cej w odleg³o¶ci oko³o 2.8 j.a. od S³oñca. Obecnie jednak uwa¿a siê, ¿e ze wzglêdu na olbrzymie zak³ócenia ze strony Jowisza powstanie w tym miejscu planety nie by³o mo¿liwe i planetoidy stanowi± najdrobniejszy, pierwotny materia³, podobny do tego, z którego niegdy¶ uformowa³y siê planety Uk³adu S³onecznego. Pod wzglêdem sk³adu, 93% planetoid to twory kamienne, prawie 6% sk³ada siê z ¿elaza i niklu, za¶ reszta – z mieszaniny tych trzech sk³adników.
24 sierpnia 2006 r. na Zgromadzeniu Ogólnym Miêdynarodowej Unii Astronomicznej w Pradze nadano najwiêkszej z planetod – Ceres, podobnie jak dotychczasowej planecie Pluton, status planety kar³owatej. Do tego grona aspiruj± równie¿ planetoidy: Pallas, Westa i Hygiea.
Numer i nazwa |
¦rednica [km] |
Wielka pó³o¶ orbity [AU] |
Mimo¶ród e |
Nachylenie orbity i |
---|---|---|---|---|
1 Ceres | 1005 | 2.768 | 0.076 | 10.61° |
2 Pallas | 540 | 2.772 | 0.234 | 34.80° |
3 Juno | 230 | 2.668 | 0.258 | 13.00° |
4 Westa | 538 | 2.362 | 0.089 | 7.13° |
5 Astraea | 100 | 2.577 | 0.190 | 5.33° |
6 Hebe | 210 | 2.424 | 0.204 | 14.76° |
7 Iris | 170 | 2.385 | 0.231 | 5.50° |
8 Flora | 100 | 2.202 | 0.157 | 5.90° |
9 Metis | 140 | 2.387 | 0.124 | 5.60° |
10 Hygieia | 215 | 3.139 | 0.121 | 3.84° |
11 Parthenope | 156 | 2.453 | 0.099 | 4.62° |
12 Victoria | 90 | 2.333 | 0.221 | 8.38° |
13 Egeria | 244 | 2.575 | 0.087 | 16.52° |
14 Irene | 150 | 2.587 | 0.167 | 9.11° |
15 Eunomia | 260 | 2.645 | 0.187 | 11.76° |
16 Psyche | 248 | 2.927 | 0.134 | 3.10° |
18 Melpomene | 95 | 2.296 | 0.218 | 10.13° |
19 Fortuna | 198 | 2.442 | 0.159 | 1.575° |
20 Massalia | 106 | 2.408 | 0.143 | 0.68° |
22 Kalliope | 174 | 2.910 | 0.097 | 13.70° |
23 Thalia | 116 | 2.630 | 0.230 | 10.15° |
25 Phocaea | 72 | 2.400 | 0.256 | 21.58° |
27 Euterpe | 116 | 2.347 | 0.172 | 1.58° |
28 Bellona | 124 | 2.778 | 0.149 | 9.41° |
29 Amphitrite | 200 | 2.554 | 0.071 | 6.10° |
30 Urania | 94 | 2.365 | 0.128 | 2.09° |
32 Pomona | 92 | 2.586 | 0.086 | 5.53° |
37 Fides | 96 | 2.641 | 0.178 | 3.07° |
39 Laetitia | 156 | 2.769 | 0.114 | 10.37° |
40 Harmonia | 116 | 2.267 | 0.046 | 4.26° |
42 Isis | 94 | 2.441 | 0.225 | 8.54° |
43 Ariadne | 84 | 2.203 | 0.168 | 3.47° |
44 Nysa | 68 | 2.423 | 0.150 | 3.71° |
50 Wirginia | 88 | 2.649 | 0.288 | 2.84° |
52 Europa | 292 | 3.103 | 0.100 | 7.44° |
56 Melete | 144 | 2.597 | 0.235 | 8.08° |
60 Echo | 52 | 2.394 | 0.183 | 3.60° |
63 Ausonia | 92 | 2.396 | 0.125 | 5.73° |
64 Angelina | 60 | 2.681 | 0.125 | 1.31° |
68 Leto | 128 | 2.781 | 0.187 | 7.96° |
67 Asia | 60 | 2.422 | 0.186 | 6.02° |
71 Niobe | 106 | 2.755 | 0.175 | 23.29° |
79 Eurynome | 80 | 2.444 | 0.194 | 4.63° |
80 Sappho | 84 | 2.297 | 0.200 | 8.66° |
88 Tysbe | 210 | 2.767 | 0.164 | 5.22° |
89 Julia | 168 | 2.550 | 0.182 | 16.13° |
97 Klotho | 108 | 2.667 | 0.259 | 11.76° |
129 Antygona | 112 | 2.868 | 0.214 | 12.22° |
144 Vibilia | 132 | 2.654 | 0.234 | 4.81° |
130 Elektra | 174 | 3.115 | 0.217 | 22.88° |
139 Juewa | 172 | 2.779 | 0.177 | 10.94° |
192 Nausikaa | 85 | 2.420 | 0.246 | 6.85° |
198 Ampella | 66 | 2.458 | 0.231 | 9.29° |
243 Ida | 116×46 | 2.862 | 0.042 | 1.14° |
324 Bamberga | 245 | 2.684 | 0.339 | 11.26° |
349 Dembowska | 164 | 2.925 | 0.090 | 8.26° |
354 Eleonora | 154 | 2.797 | 0.117 | 18.436° |
386 Siegena | 204 | 2.897 | 0.168 | 20.27° |
387 Aquitania | 107 | 2.739 | 0.238 | 17.97° |
433 Eros | 40×15 | 1.458 | 0.223 | 10.83° |
471 Papagena | 210 | 2.888 | 0.234 | 14.91° |
511 Davida | 360 | 3.182 | 0.176 | 15.74° |
532 Herculina | 220 | 2.773 | 0.176 | 16.35° |
534 Eleonora | 154 | 2.797 | 0.117 | 18.44° |
654 Zelinda | 121 | 2.298 | 0.231 | 18.12° |
704 Interamnia | 338 | 3.063 | 0.147 | 17.30° |
951 Gaspra | 34×20 | 2.210 | 0.174 | 4.097° |
1036 Ganymed | 40 | 2.665 | 0.537 | 26.48° |
1620 Geographos | 5.1×1.8 | 1.246 | 0.336 | 13.34° |
4179 Toutatis | 4×2.9 | 2.510 | 0.640 | 0.462° |
4769 Castalia | 1.8×1.0 | 1.063 | 0.483 | 8.89° |
Westa
Westa odkryta zosta³a w 1807 roku przez H.Olbersa. Ma ¶rednicê ponad 530 km i raz na 5.34 godziny wykonuje pe³ny obrót doko³a swojej osi. Miêdzy 28 listopada a 1 grudnia 1994, przebywaj±c oko³o 251 milionów kilometrów od Ziemi, planetoida ta obserwowana by³a przez Kosmiczny Teleskop Hubble'a. Przekazane na Ziemiê obrazy ujawni³y urozmaicon± powierzchniê, z zastyg³ymi strumieniami lawy i g³êbokimi kraterami. Pod wzglêdem geologicznym Westa jest podobna do naszego Ksiê¿yca. Zdjêcia Westy dostarczy³y sporo informacji, ale tak¿e wiele nowych zagadek zwi±zanych z pocz±tkami istnienia Uk³adu S³onecznego.
Powierzchnia planetoidy nosi ¶lady licznych zderzeñ z innymi, nawet bardzo du¿ymi cia³ami. W pa¼dzierniku 1960 roku, w pobli¿u miejscowo¶ci Millbillillie (Australia Zachodnia), spad³ na Ziemiê meteoryt, który, jak siê okaza³o, oderwany zosta³ z powierzchni Westy.
27 wrze¶nia 2007 roku NASA wys³a³a w kierunku Westy i Ceres sondê kosmiczn± Dawn, która miêdzy 14 sierpnia 2011 a 22 maja 2012 ma badaæ planetoidê, pozostaj±c przez kilka miesiêcy jej sztucznym satelit±.
Inne ilustracje: vesta2.jpg (36 kB), animacja: vesta1.mpg (81 kB).
Gaspra
Gaspra (planetoida 951) odkryta zosta³a przez G.N. Neujamina w roku 1916. Jest to zwyk³a, jedna z wielu ma³ych planetoid, na któr± nie zwracano zbytniej uwagi a¿ do czasu, kiedy znalaz³a siê na trasie przelotu sondy kosmicznej Galileo. 29 pa¼dziernika 1991 roku sonda zbli¿y³a siê 1600 kilometrów od jej powierzchni, mijaj±c siê z ni± z prêdko¶ci± 8 km/s. Okaza³o siê ¿e jest to nieregularne cia³o o wymiarach oko³o 35×20 km, odbijaj±ce oko³o 20% ¶wiat³a s³onecznego, pokryte niewielkimi kraterami.
Nieregularno¶æ kszta³tu Gaspry jak i brak wiêkszych kraterów sugeruj±, ¿e powsta³a ona stosunkowo niedawno, bo oko³o 300 – 500 milionów lat temu w wyniku rozpadu wiêkszego cia³a podczas kosmicznej kolizji.
Castalia
Planetoida 4769 – Castalia odkryta zosta³a 9 sierpnia 1989 roku przez E.F. Helina. Obraz Castalii wygenerowany zosta³ komputerowo w oparciu o dane uzyskane z radioteleskopu Arecibo w Puerto Rico w czasie, gdy planetoida by³a oko³o 5.6 miliona kilometrów od Ziemi. Castalia sk³ada siê z dwóch „skrzyde³”, z których ka¿de ma oko³o 750 metrów szeroko¶ci, ³±cznie za¶ ca³a planetoida w najszerszym miejscu ma 1.8 kilometra. Obydwa sk³adniki by³y prawdopodobnie oddzielnymi obiektami, które po³±czy³y siê w wyniku kolizji.
Inne ilustracje: castalia2.jpg (22 kB)
Ida
Ida jest 243 w kolejno¶ci odkrycia planetoid± Uk³adu S³onecznego, jej wymiary wynosz± oko³o 116×46×40 kilometrów. Powierzchnia Idy jest usiana licznymi kraterami, co sugeruje, ¿e istnieje w swej obecnej formie od co najmniej miliarda lat.
Najciekawsz± jednak cech± tej planetoidy jest fakt, ¿e posiada ona swego satelitê, okr±¿aj±cego j± w odleg³o¶ci oko³o 100 kilometrów. Odkrycia Daktyla, bo tak nazwano towarzysza Idy, dokona³a sonda kosmiczna Galileo w 1993 roku. Rozmiary Daktyla wynosz± 1.2×1.4×1.6 km, za¶ pod wzglêdem sk³adu, podobnie jak Ida, kwalifikuje siê do grupy planetoid krzemianowych. Istnieje teoria, ¿e Daktyl od³±czy³ siê od Idy w wyniku zderzenia dwóch planetoid.
Inne ilustracje: ida_dactyl1.jpg (13 kB), dactyl1.jpg (8 kB)
Toutatis
Toutatis, czyli planetoida numer 4179, odkryta zosta³a w roku 1989 przez astronomów francuskich. Obrazy planetoidy uzyskane przy pomocy radioteleskopu, ukaza³y nieregularn±, dwuczê¶ciow± bry³ê o wymiarach oko³o 4×2.5 km, co byæ mo¿e jest typow± struktur± w¶ród planetoid, bior±c pod uwagê zbli¿ony wygl±d innej z nich, Castalii. Inn± charakterystyczn± cech± Toutatis jest jej chaotyczny ruch obrotowy.
29 wrze¶nia 2004 roku Toutatis zbli¿y³a siê do Ziemi na czterokrotn± odleg³o¶æ Ksiê¿yca, mijaj±c j± z prêdko¶ci± 35 tys. km/h.
Geographos
Geographos nale¿y do grupy planetoid, których orbity mog± w niedalekiej przysz³o¶ci przeci±æ orbitê Ziemi. Jest jednym z najbardziej nieregularnych pod wzglêdem rozmiarów cia³ w Uk³adzie S³onecznym, jego wymiary to 5.1×1.8 km, choæ nie jest do koñca rzecz± pewn±, czy stanowi spójn± bry³ê, czy te¿ sk³ada siê z kilku czê¶ci. Zamieszczona ilustracja przedstawia wygl±d Geographosa uzyskany 30 sierpnia 1994 roku na podstawie obserwacji radioteleskopowych. Planetoida znajdowa³a siê wówczas ok. 7.2 miliona kilometrów od Ziemi.